# 基本概念与数学工具

# 常用数学公式

  • 狄拉克δ\delta函数相关积分:

    eiaxdx=2πδ(a)eiardxdydz=(2π)3δ(a)\int e^{iax}dx = 2\pi\delta(a) \\ \int e^{ia \cdot r}dxdydz = (2\pi)^3\delta(a)

  • 高斯积分:

    ex2dx=π\int e^{-x^2}dx = \sqrt{\pi}

  • 黑体辐射普朗克公式:

    ρ(ν)=8πν2c3hνehν/kT1\rho(\nu) = \frac{8\pi\nu^2}{c^3} \frac{h\nu}{e^{h\nu/kT}-1}


# 算符与波函数

# 常用算符

  • 动量算符

    • 算符形式:

      p^=i\hat p = -i\hbar \nabla

    • 本征态(平面波):

      ψp(r)=12π3eipr\psi_p(r) = \frac{1}{\sqrt{2 \pi \hbar}^3} e^{\frac{i}{\hbar} p \cdot r}

  • 角动量算符

    • 算符形式:

      L^=r^×p^=ir×L^z=x^p^yy^p^x\hat L = \hat r \times \hat p = -i\hbar r \times \nabla \\ \hat L_z = \hat x \hat p_y - \hat y \hat p_x

    • 本征态:

      ψlm(θ,ϕ)=Ylm(θ,ϕ)\psi_{lm}(\theta, \phi) = Y_{lm}(\theta, \phi)

  • 能量算符(哈密顿算符)

    • 算符形式:

      H^=p^22μ+U^=22μ2+U(r)\hat H = \frac{\hat p^2}{2\mu} + \hat U = -\frac{\hbar^2}{2\mu}\nabla^2 + U(r)

# 波函数与几率

  • 波函数条件:波函数Ψ\Psi必须满足单值有限一阶导连续的条件。

  • 自由粒子波函数

    ψ(r,t)=AeiEtpr\psi(r, t) = A e^{-i\frac{Et - p\cdot r}{\hbar}}

  • 几率密度w=Ψ2w = |\Psi|^2。它表示在空间某一点找到粒子的几率。

  • 几率流密度J=i2m(ΨΨΨΨ)=Re{Ψp^mΨ}J = \frac{i\hbar}{2m} (\Psi \nabla \Psi^* - \Psi^* \nabla \Psi) = \text{Re}\left\{ \Psi^* \frac{\hat p}{m} \Psi \right\}。它描述几率的流动。

  • 几率守恒方程

    wt+J=0\frac{\partial w}{\partial t} + \nabla \cdot J = 0

  • 电流密度Je=eJJ_e = eJ

  • 归一化条件

    • 对于连续本征谱,本征态在全空间的归一化:

      Ψy(x)Ψy(x)dx=δ(yy)\int \Psi_y^*(x) \Psi_{y^\prime}(x) dx = \delta(y - y^\prime)

    • 对于连续本征谱,本征态在全基底的归一化:

      Ψy(x)Ψy(x)dy=δ(xx)\int \Psi_y^*(x) \Psi_{y}(x^\prime) dy = \delta(x - x^\prime)


# 定态及其性质

  • 定态波函数

    Ψ(r,t)=ψ(r)eiEt\Psi(r, t) = \psi(r) e^{-\frac{i}{\hbar} E t}

  • 定态薛定谔方程

    H^ψn=Enψn\hat H \psi_n = E_n \psi_n

    它是哈密顿算符的本征值方程。

  • 定态性质

    • 几率密度、几率流密度、力学量几率分布以及其平均值均不随时间变化
  • 束缚态

    • 定义:当粒子能量EE小于无穷远处的势能U()U(\infty)时,粒子的波函数ψ()\psi(\infty)趋近于零。
    • 性质:一维束缚态不简并,且能级是不连续的。
  • 简并:一个本征值对应多个线性独立的本征函数。


# 典型示例

# 一维无限深势阱

  • 势能
    • x[0,a]x \in [0, a]时,U(x)=0U(x) = 0
    • x[0,a]x \notin [0, a]时,U(x)=U(x) = \infty
  • 能级

    En=n2π222ma2,n=1,2,3,E_n = \frac{n^2 \pi^2 \hbar^2}{2ma^2}, \quad n = 1, 2, 3, \cdots

  • 定态波函数

    ψn(x)=2asin(nπax),x[0,a]\psi_n(x) = \sqrt{\frac{2}{a}} \sin \left( \frac{n\pi}{a} x \right), \quad x \in [0, a]

  • 时变波函数(以势阱 [a,a][-a, a]为例):

    Ψn(x,t)=1asin(nπ2a(x+a))eiEnt,x[a,a]\Psi_n(x, t) = \frac{1}{\sqrt{a}} \sin \left( \frac{n\pi}{2a} (x + a) \right) e^{-\frac{iE_n}{\hbar} t}, \quad x \in [-a, a]

# 线性谐振子

  • 势能

    U(x)=12μω2x2U(x) = \frac12 \mu \omega^2 x^2

  • 能级

    En=(n+12)ω,n=0,1,2,E_n = \left( n + \frac{1}{2} \right) \hbar \omega, \quad n = 0, 1, 2, \cdots

  • 定态波函数

    ψn(x)=(απ122nn!)12eα2x22Hn(αx),α=mω\psi_n(x) = \left( \frac{\alpha}{\pi^{\frac{1}{2}} 2^n n!} \right)^{\frac{1}{2}} e^{-\frac{\alpha^2 x^2}{2}} H_n(\alpha x), \quad \alpha = \sqrt{\frac{m\omega}{\hbar}}

  • 定态波函数宇称

    ψn(x)=(1)nψn(x)\psi_n(-x) = (-1)^n \psi_n(x)

  • 定态波函数递推公式

    xψn(x)=n2ψn1(x)+n+12ψn+1(x)ddxψn(x)=n2ψn1(x)n+12ψn+1(x)\begin{aligned} x \psi_n(x) &= \sqrt{\frac{n}{2}} \psi_{n-1}(x) + \sqrt{\frac{n+1}{2}} \psi_{n+1}(x) \\ \frac{d}{dx} \psi_n(x) &= \sqrt{\frac{n}{2}} \psi_{n-1}(x) - \sqrt{\frac{n+1}{2}} \psi_{n+1}(x) \end{aligned}

  • 厄米多项式 Hn(ξ)H_n(\xi)
    • 定义:

      Hn(ξ)=(1)neξ2dndξneξ2H_n(\xi) = (-1)^n e^{\xi^2} \frac{d^n}{d\xi^n} e^{-\xi^2}

    • 递推关系:

      Hn+1(ξ)2ξHn(ξ)+2nHn1(ξ)=0dHndξ=2nHn1(ξ)H_{n+1}(\xi) - 2\xi H_n(\xi) + 2n H_{n-1}(\xi) = 0 \\ \frac{dH_n}{d\xi} = 2n H_{n-1}(\xi)

    • 前几项:

      H0(ξ)=1H1(ξ)=2ξH2(ξ)=4ξ22H3(ξ)=8ξ312ξH4(ξ)=16ξ448ξ2+12H5(ξ)=32ξ5160ξ3+120ξ\begin{aligned} H_0(\xi) &= 1 \\ H_1(\xi) &= 2\xi \\ H_2(\xi) &= 4\xi^2 - 2 \\ H_3(\xi) &= 8\xi^3 - 12\xi \\ H_4(\xi) &= 16\xi^4 - 48\xi^2 + 12 \\ H_5(\xi) &= 32\xi^5 - 160\xi^3 + 120\xi \end{aligned}

# 势垒穿透

  • 物理情景:当粒子能量EE小于势垒高度UU时,粒子从一侧入射势垒,可能从另一侧出射。
  • 波函数分段形式

    ψ={Aeikx+Beikx,x<0Feαx+Geαx,0<x<aCeikx,x>a\psi = \begin{cases} A e^{ikx} + B e^{-ikx}, & x<0 \\ F e^{\alpha x} + G e^{-\alpha x}, & 0<x<a \\ C e^{ikx}, & x>a \end{cases}

  • 反射、透射系数

    反射系数 R=JRJI=B2A2透射系数 D=JDJI=C2A2\text{反射系数 } R = \frac{|J_R|}{|J_I|} = \frac{|B|^2}{|A|^2} \\ \text{透射系数 } D = \frac{|J_D|}{|J_I|} = \frac{|C|^2}{|A|^2}